Tag Archives: Juan José Ibarretxe

Pete Cenarrusaren defentsan. In Memorian (1917-2013)

Pete-Cenarrusa-Fish-Creek-homesteadPete Cenarrusa, 2009. Argazkia: Glenn Oakley©.

Pete Cenarrusa duela astebete hil zen, 95 urte zituela. Arraroa da, hasteko, Pete ezerengandik “defendatzeaz” mintzatzea. Bere gurasoak inguruko euskal herrietan hazitako etorkinak izan ziren, baina milaka miliatara ezagutu ziren, Idaho erdian. Pete-en lehen hizkuntza euskara izan zen, eta bizitza osoan zehar jarraitu zuen euskaraz hitzegiten, batzuetan ingelesezko hitzak sartuz erdian.

Pete Idahoko Unibertsitatera joan zen, boxeo taldean aritu zen eta nekazaritza eta abeltzantza graduak gainditu zituen (92 urte zituela, ikastaro gogokoenak elikadura, kimika organikoa eta bakteriologia zituela idatzi zuen blogean, “mundu guztiari gomendatuko nizkioke ikastaro hauek unibertsitatean”. Marineetan sartu zen 1942an eta abiazio begirale bilakatu zen haiekin. 59 urtez egin zuen hegan, 15.000 hegaldi-ordu baino gehiagorekin, istripu bakarra ere izan gabe.

Errepublikar bezala hautatua izan zen Pete Idahoko Ordezkarien Etxean 1950ean, eta bederatzi legegintzaldi bete zituen, hirutan Bozeramaile bezala. 1967an, Idahoko estatu idazkaria hiltzean, gobernadoreak postua betetzeko izendatu zuen, eta han zerbitzatu zuen 2003ra arte. Ez zen ohiko moldeko politikaria izan. Bere lagun eta oinordekoak hiletan jaso bezala, Pete ez zen hizlari ona; baina politikari gehienek ez bezala, Pete-ek bazekien hori. Hala ere, gaitza da haren arrakasta ezbaian jartzea: Pete-ek ez zuen sekula hauteskunde bat galdu, eta 52 urtez egon zen administrazioan, Idahoko historiako hautetsi batek inoiz egin duen denbora luzeena.

ABC Espainiar egunkari nazionalak “hil-mezu” bat argitaratu zuen, Javier Rupérez Estatu Batuetako espainiar enbaxadore ohiak idatzita. Rupérezek Pete “euskal separatista” deitzen du, Espainiaren aurkako “itsukeriaz” betetakoa, “bere heriotze egunera arte”. Duela hamarkada bat baino gertatutako gertakari batetatik gordetako pozoiz idatzitako artikulua da, Pete hil eta egun gutxira idatzitakoa. Pete-ek ez du bere burua defendatzerik orain. Horregatik sentitzen dugu hori bere ordez egiteko betebeharra.

ABC-Pete-Cenarrusa

Testuingurua marraztearren, Rupérez, egilea, ETAk bahitu zuen 1979an. Hilabetez egon zen bahituta. Askatu ostean, 26 euskal preso askatu zituzten espetxetik, eta espainiar legebiltzarrak euskal presoen tortura kasuak aztertzeko batzorde berezi bat sortzea adostu zuen. Ezin dugu jakin zer bizi izan zuen Rupérezek, eta nahiago genuke hala gertatu izan ez balitz. Zalantzarik gabe norberaren mundu ikuskera formatzen du halako gertaera batek. Baina Pete-ek ez zuen zerikusirik izan gertaera lazgarri harekin, eta jakin badakigu hark gaitzetsi egingo zukeela. Eta hor sartzen du hanka Rupérezek, Pete-ekin eta euskaldunekin orokorrean.

Bere Karreraren amaiera aldera, Pete-ek Idahoko legegintzaldian Euskal Herrian eta Espainiako gertakari kritiko batzuei zuzendutako adierazpen baten sarrera iragarri zuen. Ofizialki “memorial” bezala ezagutu zenak AEBetako eta Espainiako liderrak bake prozesuari heltzeko dei egin zien . 2002an, Rupérezek memorialaren berri izan eta berehala Idahora hegaz egin eta Espainiar presidentea, Estatu Saila eta Etxe Zuria erne jarri zituen. Bat-batean, Mendebaldeko estatu txiki baten legegilearen adierazpena lehertu eta nazioarteko albiste bilakatu zen.

Memorialaren inguruko bozketa hurbiltzen zihoan heinean, tartean azaldu ziren alderdi ezberdinen arteko joan-etorriak ugaritzen joan ziren. Baina Pete-en erantzuna biribila izan zen – bera parafraseauz: noiztik hasi dira Amerikako Estatu Batuak kanpo-politika atzerriko gobernuen bidez egiten? Amaieran, Idahoko legebiltzarrak aho batez onartu zuen memoriala. Bertan, Idahoko euskaldunen historia eta Idahoko legebiltzarraren aurretiazko jarduerak deskribatu zien hala nola Frankoren diktaduraren errepresioa gaitzezpena, euskaldunek haien kultura mantentzeko ahalegina eta “bazterreko frakzio batzuk ezik” euskaldunen agertzen zuten bortxaren gaitzezpena jasoz.

Perfektua izan ala ez, demokratikoki hautatutako estatu legebiltzar autonomo batek aho-batez egindako adierazpena izan zen. Baina dirudienez atzetik ibili zaio Rupérezi urte guzti hauetan. Pete hil eta apenas 72 ordu igaro zirela, Rupérezek bortxaren aurrean begiak itxi dituen ahalegin baten “inspiratzaile eta buru ikusgarri” bezala salatu zuen Pete. Ahalegina, Idahoko senatuko buruak esan omen zuenaren arabera Espainiako aferei buruzko “tokiko ordezkarien muturreko ezjakintasunaren” eta “erretiratu aurretik hartutako azken ekimenarekin Cenarrusari atsegin emateko nahi orokorraren” ondorio izan zen, haren ustez. Rupérezen aburuz Pete ez zen Idahoko euskal komunitatearen adierazgarri tipikoa, eta baziren beste batzuk merezimendu handiagokoak.

Ez dugu Rupérez ezagutzen. Baina hark ere ez ditu euskaldunak ezagutzen, eta ziur dakigu ez zuela Pete ezagutu.  Pertsona txikia behar du oso, hil berri denaren bizkarrean labana sartzen duenak. Gutako batzuk euskaldun amerikar hau pertsonalki ezagutzeko ohorea izan genuen. Edozelan ere, euskal nortasuna Euskal Herrian eta Euskal Herritik kanpo babesteko Pete-ek egindako ekarpen izugarria islatu nahi izan dugu (ikus hausnarketa pertsonalak About the Basque Country eta The Bieter Blog helbideetan). Mezu hau sinatzen duten lau blogek ezinezkoa dute geldi egotea Pete Cenarrusaren izenaren belzte publiko honen aurrean. Post hau libreki zabaldu eta zure egitera gonbidatzen zaitugu, zure blog, webgune edo sare sozialetan.

Rupérezek Mark Twaini hartu omen dion aipu batekin ixten du bere artikulua “Heriotza guztiak ez dira berdin hartzen”. Again egia da. Edonola ere, Rupérez jaunari ziurtatzeko moduan gaude Pete-en heriotza bizitzan zehar gauza handiak egin dituenak merezi dituen tristezia eta errespetu osoz hartua izan dela. Javier Rupérez bezalako pertsonentzat bereziki egokia den Mark Twainen beste aipu batekin amaitu nahi genuke: “Hobe da ahoa itxi eta ergela iruditzea, ahoa zabaldu eta zalantza oro uxatzea baino”.

Agur eta ohore, Pete

Sinatuta:

A Basque in Boise (ingelesez)

About the Basque Country (gastelaniaz)

Basque Identity 2.0 (euskaraz)

The Bieter Blog (ingelesez)

The Angry Brazilian (portuguesez)

8 Probintziak (frantsesez)

EuskoSare (ingelesez)

Buber’s Basque Page (ingelesez)

———————————————————–

PETE CENARRUSA (1917-2013)
Idahoko abeltzaina, euskal separatista.

96 urterekin zendua, Cenarrusak, hala laburtu baitzuen aitaren Zenarruzabeitia abizena, Idahoko estatuaren bizitza politiko eta sozialaren protagonismoa izan zuen ia hiru hamarkadatan zehar, behin baino gehiagotan hautatua izan zen tokiko legegintzaldian eta urteetan zehar bete zuen Estatu idazkari papera laborarien lurraldean. Haren gurasoek XX. mende hasieran egin zuten alde Euskal Herritik Estatu Batuetara, aberrikide askok legez, Amerikar Mendebaldeko abeltzaintzaren artzain eskaerari erantzunez.

Laster, euskal jatorriaz jakitun, lurraldekideen oroitzapen indibidual eta kolektiboak suspertzen saiatu zen eta hirurogeita hamargarren hamarkadan jarduera honek joera nazionalista indartsuak hartu zituen. Ez zuen alferrik nabarmendu EAJ-k “euskaldun unibertsalaren” “Sabino Arana” sariarekin.

2002an joera abertzale hauek ETAren jarduera terroristari ezikusia egiten zioten, Espainia eta Frantziaren “gatazkaren amaiera” negoziatzearen aldeko jarrera eskatzen zuen eta Euskal Herriaren autodeterminazioa eskatzen zuen Idahoko ganbera legegileen memorandumaren saiakeraren forma hartu zuten. Cenarrusa saiakeraren inspiratzaile eta buru ikusgarria izan zen, zeinentzako Ibarrecheren Eusko Jaurlaritzaren eta “Gara” eta “Egunkaria” kazetarietan gorpuztutako Batasunaren terminalen laguntza izan zuen. Lurraldean bisitari ohikoak hauek, orduko tokiko legegile eta oraingo Idahoko hiriburu Boiseko alkate David Bieterren abegikotasuna izan zuten.

José María Aznarren gobernuak George W. Bushen Etxe Zuria maniobraz ohartarazi zuen, eta honek Idahoko legegileei Espainia bezalako herrialde lagun eta aliatu batentzat iraingarri izan litezkeen testuak onartzearen desegokitasuna ikusarazi zien. Estatu Saileko bozeramaileak adierazpen irmoa egin zuen, tartean “Espainiar herriak erregularki ETA deituriko erakunde terroristaren biolentzia” jasaten zuela baieztatuz. Justuki Cenarrusa/Bieter/Ibarreche/Gara/Egunkaria memorialak jaso nahi izan ez zuena. Izan ere, babesle hauen ahaleginak ahalegin, testu zuzendua izan zen azkenean Idahoko legebiltzarkideek onartu zutena.

2003ko urtarrilean izan zuen Idahoko Senatuko presidenteak espainiar Gobernuari gertatutakoaren inguruko atsekabea adierazteko aukera, tokiko ordezkariek espainiar aferei buruz zuten ezezagutza sakonari eta Cenarrusari honek Estatu Idazkari izateari utzi aurretik atsegin eman nahiari egotzi ziolarik gertakari osoa. Robert I. Geddes senatariak euskal jatorriko abeltzain eta politikariari erregutu zion “hurrengoan Espainiari gerra deklaratu nahi izanez gero, aurretiaz ohartarazteko, gaizkiulerturik eman ez zedin”. Orduantxe bertan izendatu zuen Idahoko Senatuak Espainiak Washingtonen zuen enbaxadorea Estatuko ohorezko hiritar. Eta Espainiak ofizialki izendatu zuen Adelia Garro Simplot, euskal ondorengoa hau ere, demarkazioko ohorezko kontsul. Garro Garroguerricoechevarriaren laburdura da. Cenarrussak, zeinek ez dion hil arte Espainia konstituzional eta demokratikoaren aurkako itsukeriari utzi, ezin zen izan euskal komunitatearen ordezkari bakarra Idahon. Mark Twainek liokeen bezala, heriotza guztiak ez baitira berdin hartzen.

Javier Rupérez. Espainiako enbaxadorea Ameriketako Estatu Batuetan (2000-2004)

[* Itzultzailearen oharra: Izen eta abizen guztiak jatorrizko testuan bezala jaso dira, aldaketarik gabe.]

2003, 2011

“Vosotros sois la cara de Euskadi en el mundo. La valoración que merecemos en el mundo es por el trabajo que vosotros estáis realizando”

(Juan José Ibarretxe, 2003)

“Se nos conocerá todavía más por el país abierto, integrador, moderno, sostenible y solidario que somos”

(Patxi López, 2011)

Durante las últimas tres décadas, la lucha contra la violencia ha sido central en los discursos de los representantes gubernamentales tanto de las administraciones nacionalistas como de la socialista en relación a la diáspora vasca. El Gobierno Vasco ha intentado contrarrestar las consecuencias de la violencia de ETA promocionando en el exterior la imagen pacífica de Euskadi. Consecuentemente, uno de los objetivos del Gobierno Vasco ha sido el de conseguir que la propia diáspora vasca se encargue de transmitir el mensaje de una Euskadi pacífica y socio-económicamente próspera en sus países de residencia. El gobierno ha invitado repetidamente a la diáspora institucional a tener un papel activo en la política internacional del ejecutivo promocionando la “verdadera” imagen de Euskadi—postmoderna, pacífica y tolerante.

Las constantes peticiones del Gobierno Vasco hechas a la diáspora para promover la imagen pacífica de la sociedad vasca alcanzaron un punto álgido cuando los líderes institucionales de la diáspora vasca emitieron una declaración institucional en el Tercer Congreso Mundial de las Colectividades Vascas (Vitoria-Gasteiz, 14-18 de julio de 2003) que explícitamente condenaba por primera vez a ETA y sus acciones. En la ceremonia inaugural del congreso el Lehendakari Juan José Ibarretxe solicitó a la diáspora una respuesta directa a la “terrible e inhumana violencia” de ETA para prevenir que la imagen de Euskadi en el exterior continuase siendo distorsionada.

En el último día del congreso, se emitió una declaración institucional, teóricamente aprobada por todos los delegados. La diáspora asumía su papel en la promoción de la “verdadera” imagen de Euskadi, e iba un paso más allá condenando a ETA y demandando su final por primera vez en su historia. La politización de la diáspora era más evidente que nunca. La declaración de 2003 unía paz con el desmantelamiento de ETA y el fin negociado del conflicto político histórico. A los ojos de la sociedad vasca y del resto del mundo, esta declaración suponía la desaprobación inequívoca de ETA por parte de la diáspora como un ente unitario. La declaración fue incorporada a las actas del congreso pero no fue fruto de un consenso compartido por la mayoría de los participantes. De hecho, el borrador no fue bien recibido por muchos de los delegados. Las objeciones fueron dirigidas a la “naturaleza política” del documento por la inclusión de la referencia a ETA. Otros delegados adujeron la falta de autorización de sus juntas directivas para firmar un “documento político”. Sin embargo, no hubo objeciones a las demandas de un diálogo político para la obtención de la paz o el derecho de autodeterminación del Pueblo Vasco. ¿No se consideraban dichas demandas políticas en naturaleza?

Dentro del contexto histórico de la declaración del “cese definitivo de la actividad armada” de ETA del 20 de octubre de 2011, el actual Secretario General de Acción Exterior, Guillermo Echenique comentó durante la presentación del Quinto Congreso Mundial (Donostia-San Sebastián, 2-4 de noviembre de 2011), “los vascos en el exterior en general y los centros vascos en particular deben de ser agentes de este nuevo tiempo trasladando la imagen real del País Vasco, las ansias infinitas de paz de los vascos y contribuyendo a la deslegitimación de la violencia” (El Mundo, 31 de octubre de 2011). Aún más, Echenique esperaba que las conclusiones del congreso incluyesen alguna referencia al fin de la violencia de ETA (Deia, 1 de noviembre de 2011).

V Congreso Mundial 2011

(Reconocimiento de la labor centenaria del “Centro Vasco Zazpirak Bat” de Rosario, Argentina  en el V Congreso Mundial de Colectividades Vascas (2 de Noviembre de 2011). De izquierda a derecha: Guillermo Echenique, Patxi López, y Julián Celaya, Director para los Ciudadanos y Colectividades Vascas en el exterior. Fotografía de P. J. Oiarzabal).

La delegación de Perú presentó el borrador de una declaración que “celebrará el fin de la violencia de ETA” para ser incluida en el documento de conclusiones. Los delegados contrarios a la inclusión de dicha declaración expusieron idénticos argumentos a los de ocasiones anteriores: la falta de un mandato de sus juntas directivas y la prohibición de discutir asuntos de carácter político. La campaña a las Elecciones Generales Españolas del 20 de noviembre de 2011 comenzó en la noche del tres de noviembre, y el borrador fue presentado el día cuatro. Para algunos delegados el apoyo a la declaración podría ser entendido como un apoyo directo a la candidatura del Partido Socialista. Otros insinuaron que el borrador había sido impulsado por el propio Gobierno Vasco. La declaración nunca fue aprobada.

Las expectativas de la administración socialista para involucrar a la diáspora institucional en el nuevo contexto post-ETA no alcanzaron su objetivo. César Arrondo, un observador vasco-argentino en el congreso, condenó enérgicamente a la diáspora institucional representada en el foro por no firmar una declaración a favor de la paz en Euskadi, lo que demostraba, a su juicio,  “el poco compromiso” con el país. Arrondo preguntaba, “¿Qué creen que hacen estos delegados en sus casas vascas, sino hacer política, cuando colocan la ikurriña, festejan el Aberri Eguna o hacen mención al Zazpirak Bat?”.

La declaración de 2003—bajo administración nacionalista—y la de 2011—bajo administración socialista—demuestran la división política de la diáspora y su debilidad como un ente unitario. Casi una década ha transcurrido entre una y otra declaración pero los problemas de comunicación y de búsqueda de un consenso mínimo entre diferentes posturas y retos similares, más allá de los puntuales encuentros que se producen cuatrienalmente entre los diversos países, siguen imperando en la diáspora. Es a todas luces obvio que la diáspora institucional no es una comunidad homogénea libre de tensiones y desacuerdos. Pero dicho esto, esta división no es blanca o negra. Es decir, no es estar a favor de ETA o en contra de ETA, sino de sentirse utilizado abiertamente por propósitos partidistas, los cuales van en contra de los principios de la supuesta naturaleza apolítica y apartidista que sustentan a la mayoría de las asociaciones de la diáspora. La fractura ideológica existente entre diversos segmentos de la diáspora institucional—particularmente entre Europa y Suramérica—neutraliza cualquier interpretación preconcebida de la diáspora como una entidad pasiva y homogénea. Se evidencia que a día de hoy la diáspora vasca es tan plural, incluso políticamente, como lo es la propia sociedad vasca.

88x31